هشتاد سال مردم شناسی در ایران (2)

نخستین کتاب علمی مردم شناسی در ایران

نخستین کلاس دانشگاهی مردم شناسی

نخستین استادان ...

-      بنابر این بازهم در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی ، به عنوان مقدمه به مطالعاتی در این زمینه پرداختند :

-      نخستین یا شاید از نخستین کتابای مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران که توسط بزرگانی فارغ التحصیل از فرانسه چون دکتر غلامحسین صدیقی – دکتر احسان نراقی – دکتر علیمحمد کاردان – و... اداره می شد ترجمه کتابی از بسن یه استاد دانشگاه نیس فرانسه بود :

انتشارات شماره 2 مؤسسه ( چاپ دوٌم (23 )

روش مردم شناسی

تالیف پیر بسن یه

با همکاری و ترجمه دکتر علیمحمد کاردان

چاپ و انتشار 1340 . 460صفحه – بها 40 ریال

« رساله ایست مختصر و مفید که راه تحقیق در مسائل مردم شناسی را ، بصورتی علمی ، به طالبان این علم می آموزد و به دانشجویان و دانش پژوهان شیوهء بررسی در مسائل اجتماعی جوامع محدود ، مانند عشایر و ایلات را نشان می دهد . در این رساله ، علاوه بر شناساندن شیوه های گوناگون تحقیق در اینگونه جوامع و چگونگی ثبت و ضبط وقایع شیوه برخورد محقق با مردم جوامع دور افتاده و محدود ( که خود امر بسیار دقیق و ظریفی است ) مورد بحث قرار گرفته است . نویسنده که خود در کشورهای آسیائی از طرف یونسکو مامور تحقیق در اینگونه مسائل و تدریس روش تحقیق بوده است ، با بیانی ساده ، راه پژوهش را تشریح کرده و کوشیده است که برای توضیح مطالب خود مثالهای جالبی از  زندگانی اجتماعی اقوام آسیائی بیاورد .

به سبب استقبالی که از این رساله بعمل آمده است ، چاپ آن یکبار تجدید شده و متن فرانسه آن نیز در سلسله انتشارات مؤسسه به شماره 5 به چاپ رسیده است . »

در آن دوره سازمان ملل متحد به عنوان کمک به کشورهای در حال توسعه استادانی بزرگ را به ایران اعزام می داشته است .

پیر بسنیه ، استاد دانشگاه نیس ، طی سالهای 1338 ، که نخستین دوره آموزشی علوم اجتماعی در مؤسسه شروع شده است و نیمه دوٌم 1339 که خود به تدریس آن پرداخته است در ایران بوده علاوه بر 8 جلسه تدریس مردم شناسی که سابقه نخستین تدریس مردم شناسی ایران را به نیمه دوٌم سال 1339 می رساند ، تحقیقاتی در ایلات و عشایر ایران ، بخصوص ایل شاهسون ، و روستاهای آن کشور داشته است ؛ و به گفته ای از دستیاری دکتر علیمحمد کاردان ، فارغ التحصیل دوره ی دکتری دانشگاه ژنو در فلسفه و روانشناسی ، که برخی وی را نخستین استاد مردم شناسی در ایران معرفی کرده اند ، بهره می برده است . به گفته ای دکتر احسان نراقی نخستین یا از نخستین استادان مردم شناسی در ایران بوده است .

دکتر علیمحمد کاردان با علاقه ای وافر به روانشناسی اجتماعی که در مکتب فرهنگی مردم شناسی مشترک است از بنیانگذاران مردم شناسی علمی در ایران ، بخصوص در بخش فرهنگ معنوی است .

هشتادسال مردم شناسی در ایران (1)

حدود پانزده – شانزده سال وقتی پس از صرف ناهار در سازمان برنامه چنددقیقه ای در مرز شمالی آن با کاخ نگارستان قدم میزدم چشمم به اتاقی می افتاد که سالها محل کار دکتر غلامحسین صدیقی ، وزیر کشور انقلابی حکومت ملٌی دکتر محمد مصدق ، بود و خاطرات هر آنچه را که او و یارانش به من و همدوره های دانشگاهیم آموخته بودند .

دکتر غلامحسین صدیقی پس از مبارزاتی قهرمانانه که بر علیه دیکتاتوری وابسته محمد رضا شاه داشت بنا به دکتری ممتازش در رشته فلسفه با گرایش جامعه شناسی از دانشگاه سوربن پاریس در سال 1317 به استادی ( دانشیاری ) دانشگاه تهران رسیده بود و چنین دانشمندی سیاستمدار با مشاهده ضعف علمی شدید ایران در علوم اجتماعی ، و با نوعی انشعاب از گروه فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران ، به تاسیس گروه آموزشی مستقل علوم اجتماعی در آن دانشکده و تاسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران ، در سال 1337 ، پرداخته بود .

از علوم اجتماعی رشته هائی چون علوم اقتصادی ، علوم سیاسی و حقوق قبلا" در دانشگاه تهران ایجاد شده در یک دانشکده گرد آمده بودند . بنابر این در رشته علوم اجتماعی به رشته هائی مبتنی بر جامعه شناسی اتکاء می شد :

جامعه شناسی شهری

جامعه شناسی روستائی

جمعیت شناسی

و... انسانشناسی یا مردم شناسی که گرایش قابل توجٌهی به بررسی ایلات و عشایر داشت .

مردم شناسی ایران از 1316

مردم شناسی علمی در ایران عملا" با دکتر غلامحسین صدیقی کلید خورده است :

مروٌج علوم اجتماعی و بنیانگذار جامعه شناسی در ایران « جنبشهای دینی ایرانیان » را ، در سال 1316 ، بخشی بسیار مهم در تز دکتری خود قرار داده بود که خود از مبانی مطالعات مردم شناسی ایران ، شاید نخستین یا لااقل یکی از نخستین مطالعات مردم شناسی به سبک علمی و جدید ، است ؛ و بعدا " به صورت مستقل چاپ و نشریافته است .

« دکتر صدیقی که خود در 1316 طرح و دستورکار تشکیل موزه مردم شناسی تهران را تهیه کرده بود ، تدریس این درس را در دانشکدهء ادبیات توسط استادان جوان معمول نمود و در مقام سرپرست کمیته انسان شناسی شورای مرکز تحقیقات علمی مناطق خشک ( از تیرماه 1338 ش ) کوشش های بیشتری را تقبل کرد . به عنوان عضو انجمن آثار ملی از پژوهشهای باستانشناسی و تاریخی و جغرافیای تاریخی و انسانی ، تشویق و ترغیب به عمل آورد ... » .

در این رشته قبل از هرچیز مسئله عنوان رشته مطرح شده بود . آنان که تحت تاثیر علوم اجتماعی در کشورهای انگلوساکسون قرار داشتند عنوان انسانشناسی را می پسندیدند و کسانی که اکثرا" تحصیلکرده ی کشور فرانسه بودند عنوان مردم شناسی را ترجیح می دادند ؛ به دو دلیل :

-      مردم شناسی بیشتر حاکی از علوم اجتماعی و روابط بین افراد جامعه است

روابط اجتماعی در جامعه ای در حال تو سعه چون ایران و درس گرفتن آن در برنامه های توسعه اقتصادی مقتضی مردم شناسی است .در ایران سالهای 1330 محتویات مردم شناسی ونه به این عنوان و روش دانشگاهی وجود داشته است و چه بسا در قدیم الایٌام افرادی چون ابوریحان بیرونی – ناصر خسرو قبادیانی و... تا نویسندگانی اهل ادب و ادبیات چون جمالزاده و بخصوص صادق هدایت به این مهم پرداخته بودند . امٌا روش آنان ، حتی روش کارهای فولکلوریک صادق هدایت ، آچنان که باید و شاید روشی علمی و جهانی نبود